Chwalimierz - wieś pełna zabytków

Do pierwszej ćwierci XIV wieku w dokumentach sądowych można się doszukać wzmianek o występowaniu właścicieli z rodziny von Frankenthal. Od 1330 – 1881 roku, następowało wielokrotne przeniesienie własności majątku na drodze sądowej, spadkowej czy też aktów sprzedaży. W swej historii majątek należał też do znanych na Dolnym Śląsku rodzin: von Domping w 1481 roku, von Hangwitz w połowie XVII wieku oraz von Kramste 1811 rok.

Pierwszy wygląd XVII wiecznej siedziby nie jest znany, bowiem nie zachowały się żadne dokumenty archiwalne, ani ikonograficzne Chwalimierza z XVI – XVIII wieku. Taki stan archiwów jest wynikiem wojny trzydziestoletniej i późniejszych wojen śląskich, które zniszczyły same obiekty i przechowywane w nich dokumenty. Bowiem Środa Śląska dotkliwie ucierpiała w wyniku wojny a broniący się mieszczanie niszczyli najbliżej położone osady, by oczyścić przedpole i nie stwarzać oparcia dla przeciwników.

W latach 1884 – 1885 Georg von Kramsta zleca budowę nowego pałacu w górnej części Chwalimierza, na terenie XVII wiecznego „domu pańskiego”, a w niewielkiej odległości od niego , u stóp płaskowyżu budowę stajni i wozowni. Georg von Kramst przedsiębiorca i przemysłowiec, nabywając posiadłość pragnął dać świadectwo swej zaradności i zamożności. Po śmierci swego ojca przejął kopalnie i dobra położone na terenie Środy Śląskiej, oraz udziały w przemyśle lniarskim. W 1879 poślubił Emmę Scheibler - córkę znanego łódzkiego przemysłowca. Z inicjatywy Emmy von Kramsta na terenie majątku dokonało się wiele zmian a jej niezwykła energia przyczyniła się do wzniesienia na terenie folwarku nowego, dużego budynku zarządcy dóbr. Wieś otrzymała natomiast dwa budynki użyteczności publicznej: nową, funkcjonującą do dzisiaj szkołę oraz nazwany jej imieniem trójskrzydłowy przytułek, mieszczący także kaplice, który służy obecnie jako kościół i plebania. Wszystkie te trzy budowle, wnioskując z cech stylowych, zostały zrealizowane w pierwszym dziesięcioleciu XX wieku przez nieznanego z nazwiska architekta.
Rozległy park krajobrazowy zaprojektowano tak, by łączył się od południa z naturalnym kompleksem leśnym.

Architekt, który nadał artystyczny kształt aspiracjom von Kramsty był Karol Schmidt autor kilku ważnych realizacji we Wrocławiu takich jak: Belweder na wrocławskim wzgórzu Partyzantów, przebudowy gmachu opery miejskiej oraz szeregu pałaców na terenie Dolnego Śląska Należy zwrócić uwagę na fakt, iż wykorzystał on w pełni naturalne walory krajobrazowe otoczenia, wpisując sylwetkę pałacu w lekko pofałałdowany leśny teren.

Pałac jest położony w południowej stronie wsi, na wyniesieniu terenowym zamkniętym od północy wysoką, prawie prostopadłą skarpą, z pozostałych stron zbocza wyniesienia schodzą w dół łagodniej. Skarpa ta jest umocniona kamiennym murem oporowym. Ruiny składają się z nikłych pozostałości właściwego budynku pałacowego i lepiej zachowanej wieży połączonej z nim ukośnym łącznikiem budowanym z otynkowanej cegły.

Dojazd do pałacu stanowi droga poprowadzona łagodnymi zakolami, częściowo w wąwozie, otwierająca zmieniające się perspektywy, obok wozowni i zespołu stajni pałacowych. Wieża – relikt znajdujący się w ruinie pałacu, na niezbyt wysokim wzniesieniu wśród drzew, zwraca uwagę podróżującym jedną z ważniejszych tras komunikacyjnych w Polsce. Walorem jest także zespolenie obiektu z przyrodą, co jest wynikiem procesów naturalnych i świadomego działania architekta.

Jak wynika z porównania dwóch map, z których jedna jest wykonana w latach 90 - tych XIX wieku , a druga zaktualizowana w latach 30 – tych naszego stulecia, na przestrzeni tego czasu założenie pałacowo - parkowe w Chwalimierzu uległo niewielkim przemianom.

Obiekt jest obecnie w ruinie a jego analiza stylistyczna możliwa jest w oparciu o szczątkową ikonografię i studia porównawcze istniejącego pałacu w Bożkowie. Pozostałe fragmenty budowli tj. segmenty kolumn, misa fontanny, elementy kamieniarni leżące w gruzowisku, obrys murów założenia tworzą naturalne lapidarium.

Jedynymi czytelnymi fragmentami dawnego założenia pałacowego są:
- mur oporowy licowany kamieniem, lekko nachylony z pseudobastionami
- wewnątrz klatka schodowa prowadząca na poziom dziedzińca, zwieńczona pawilonem w formie tempietta
- basen fontanny, kamienny, o zarysie zbliżonym do kwadratu stworzonego przez odcinek łuków segmentowych
- wieża
- fragment tarasu z grotą
- fragment ścian wieży wschodniej.

Obecnie brakuje stropów, sklepień widoczne są także ubytki muru i widoczne rozbite otwory okienne. Tynk jest licznie uszkodzony, brak konstrukcji pokrycia hełmu. Schody zaś prowadzące na taras północny zostały celowo zniszczone, z uwag na bezpieczeństwo przypadkowo znajdujących się tu osób.

Założenie parkowo – leśne w Chwalimierzu przylega od południa do zabudowy wiejskiej obejmując również swoim zasięgiem zabudowę folwarczną, pałac, budynki mieszalne wraz z niewielkim – zaadaptowanym na kościół budynkiem mieszkalnym. W części środkowej założenia zlokalizowane są ruiny pałacowe z wysoką ceglaną wieżą widokową tworząc widoczny w tej okolicy akcent krajobrazowy.

W pobliżu ruin pałacu znajduje się niewielki budynek mieszkalny ogrodzony siatką metalową.

Od północnego - zachodu do ruin pałacu przylega duża łąka o charakterze polany widokowej. Wzdłuż polany parkowej w zwartym lesie dębowo – lipowym przebiega pusty rów ograniczony od zachodu groblą z nasadzeniami alejowymi lipowo-grabowymi.

Obszar założenia składa się głównie z dużych kompleksów leśnych przedzielonych niewielkimi łąkami jest własnością Nadleśnictwa Miękinia, obszar założenia objęty granicą ochrony ekologicznej wynosi około 66ha.

Obszar założenia leży na pograniczu Niziny Dolnośląskiej I przedgórza Sudeckiego. W niewielkiej odległości w kierunku południowym od Chwalimierza występują już charakterystyczne dla rejonu Przedgórza pofalowania terenowe, przechodzące na południu w masyw Wzgórz Strzegomskich.

Założenie parkowo-leśne w Chwalimierzu jest dość urozmaicone pod względem siedliskowym. Na wywyższeniach terenowych położonych w części środkowej i północnej występuje typ siedliskowy lasu świeżego, charakteryzujący się glebami brunatnymi o grubej miąższości. Gleby te są urodzajne i nadają się pod uprawę cennych gatunków drzew liściastych i iglastych tj.: dąb, buk, lipa, modrzew, wiąz, świerk, klon, jawor.

Natomiast w części południowej i zachodniej wzdłuż cieków wodnych i w obniżeniach terenowych występują typy siedliskowe lasu wilgotnego, wzdłuż cieków wodnych zaś - gleby murszowo - mułowe pochodzenia wodnego. Skład gatunkowy drzewostanów występujących w założeniu odpowiada wymaganiom siedliskowym.