Nasza Loteria NaM - pasek na kartach artykułów

- W czasie telewizyjnej relacji z konkursu skoków narciarskich usłyszałem: „Odległość ładnie wylądowana” - pisze prof. Jan Miodek

Profesor Jan Miodek
Krzysztof Kapica

JAN MIODEK
Rzecz o języku

„Zaopiekowany klient” i „ładnie wylądowana odleglość”

Przed paroma miesiącami pisałem, dlaczego konstrukcje typu „każdy będzie stosownie zaopiekowany” „dzieci będą dobrze zaopiekowane”, „pierwszoklasiści będą dobrze zaopiekowani”, „szkoły są dużo bardziej zadbane i zaopiekowane”, „klient czuje się zaopiekowany” – z imiesłowem przymiotnikowym biernym zaopiekowany - spotykają się z powszechną krytyką w wydawnictwach poprawnościowych.

Dzieje się tak dlatego - tłumaczyłem, że imiesłowowa forma zaopiekowany wyłamuje się z gramatycznego porządku. Jej podstawa – czasownik zaopiekować się – jest tzw. zaimkiem zwrotnym (nie występuje bez się), wchodzi w związki z rzeczownikami w narzędniku (zaopiekować się kimś, czymś: dziećmi, pierwszoklasistami, szkołami, klientem, wnukami), gdy tymczasem imiesłowy przymiotnikowe bierne z wygłosowym „-ny” tworzone są od czasowników połączonych z rzeczownikami w bierniku. Czasowniki te nazywane są przechodnimi, bo mogą być przekształcone w odpowiednią formę imiesłowową w stronie biernej, np. Lewandowski wykorzystał rzut karny – rzut karny został wykorzystany przez Lewandowskiego, Niemen zaśpiewał piosenkę – piosenka została zaśpiewana przez Niemena, Szymborska napisała wiersz – wiersz został napisany przez Szymborską, lektor przeczytał wiadomości – wiadomości zostały przeczytane przez lektora, profesor wygłosił prelekcję –prelekcja została wygłoszona przez profesora itp.

Po tym wywodzie przywołałem czasowniki zwrotne z się wraz z kontekstami składniowymi: Franek odważył się na ten krok, kolega zaśmiał się radośnie, po obiedzie zdrzemnął się w fotelu, zgadaliśmy się o zeszłorocznych wakacjach, nieprzyjaciel wdarł się do miasta, aktor wczuł się w rolę, pies wczołgał się pod łóżko. Nietrudno sobie uświadomić, powiedziałem podsumowująco, że od żadnego z nich strony biernej nie da się utworzyć i że forma zaopiekowany – od zaopiekować się – aż nadto wyraźnie wyłamuje się z tej serii.

A jednak imiesłowy przymiotnikowe bierne rodaków nęcą. W czasie telewizyjnej relacji z konkursu skoków narciarskich usłyszałem: „Odległość ładnie wylądowana”. – Niestety, tak się ułożyły relacje gramatyczne w naszym języku, że możliwe są tylko połączenia z imiesłowem przymiotnikowym czynnym wywiedzionym od czasownika lądować: lądujący samolot, lądujący skoczek spadochronowy, lądujący skoczek narciarski. Imiesłowu biernego „lądowany” już się nie tworzy. Od formy dokonanej wylądować nie urabia się ani imiesłowu czynnego, ani biernego! Przed paroma dniami usłyszałem w telewizji, że „stan pacjentów jest pogorszony”. Coś może być, oczywiście, ulepszone, ale „pogorszony stan pacjentów”??!

Gazetowy fragment „muzyka została upowszechniana” grzeszy z kolei brakiem gramatycznej zgodności między aspektami imiesłowu biernego (niedokonanym) i czasownika (dokonanym). Warianty poprawne to „muzyka została upowszechniona” albo „muzyka była upowszechniana”.

Jan Miodek

emisja bez ograniczeń wiekowych
Wideo

Filip Chajzer o MBTM

Dołącz do nas na Facebooku!

Publikujemy najciekawsze artykuły, wydarzenia i konkursy. Jesteśmy tam gdzie nasi czytelnicy!

Polub nas na Facebooku!

Kontakt z redakcją

Byłeś świadkiem ważnego zdarzenia? Widziałeś coś interesującego? Zrobiłeś ciekawe zdjęcie lub wideo?

Napisz do nas!

Polecane oferty

Materiały promocyjne partnera
Wróć na dolnoslaskie.naszemiasto.pl Nasze Miasto