Romańska perełka Pogórza Kaczawskiego

Świerzawa to jedno z najmniejszych miasteczek na Dolnym Śląsku. Liczy niewiele ponad 2,5 tysiąca mieszkańców. Położona jest na Pogórzu Kaczawskim, z dala od najpopularniejszych szlaków turystycznych i dużych ośrodków przemysłowych.

Już w 1268 roku musiała być tu spora osada, skoro w dokumentach wspomina się o kościele i parafii. Pod koniec XIII wieku książę Bolko pierwszy nadał jej prawa miejskie. Niestety na miasto spadały wszelkie możliwe klęski: wiele razy pożar całkowicie trawił drewnianą zabudowę, było też kilka wielkich powodzi, a na dodatek często pojawiało się „morowe powietrze”, które dziesiątkowało mieszkańców. W dodatku w czasie wojen Świerzawa była regularnie grabiona i plądrowana przez przemieszczające się wojska, czemu sprzyjał brak jakichkolwiek fortyfikacji. Miasteczko nigdy więc nie mogło się bogacić i dynamicznie rozwijać. Dzięki temu „zastygło w czasie” i zachowało bardzo pierwotny układ osady targowej.

Może się wydawać dziwne, że w malutkiej, ubogiej Świerzawie wzniesiono aż trzy kościoły, z których dwa: cmentarny i parafialny, warto na pewno odwiedzić. Pierwszy z nich, pod wezwaniem świętych Jana Chrzciciela i Katarzyny, należy do nielicznej w Polsce grupy świątyń romańskich. Powstał w XIII wieku i od tego czasu nie był nigdy gruntownie przebudowywany, dzięki czemu zachował charakterystyczne cechy stylu, takie jak grube mury, małe, półkoliście zamknięte okna i i drewniany strop nad nawą (jesteśmy raczej przyzwyczajeni do gotyckich kamiennych lub ceglanych sklepień, które spotykamy w większości kościołów). Koniecznie trzeba przyjrzeć się bogato zdobionym romańskim oknom w absydzie – takich nie na pewno nie zobaczymy we Wrocławiu i większości śląskich miast. W XV wieku dobudowano do kościoła wieżę i zakrystię, a część okien i portali zmieniono na ostrołukowe – gotyckie. Wtedy też otoczono go solidnym murem obronnym z potężną bramą przypominającą wrota zamkowe. Dzięki temu, w razie zagrożenia, ludność Świerzawy mogła szukać schronienia w świątyni i na terenie przylegającego do niej dużego cmentarza.

Wewnątrz obejrzymy średniowieczną, kamienną chrzcielnicę oraz renesansową ambonę i stalle. Podczas remontu (trwa nadal) odkryto w absydzie cenne polichromie, przedstawiające m.in. Chrystusa na majestacie oraz fantastyczne przedstawienia zwierząt i roślin. Z kolei na ścianach zewnętrznych znajdują się dość dobrze zachowane renesansowe płyty nagrobne. Ponieważ rzeźbiarze bardzo wiernie oddali postaci zmarłych, epitafia te mogą być swoistym katalogiem renesansowej mody – zarówno kobiecej, jak i męskiej.

Z kolei kościół parafialny Wniebowzięcia NMP jest typowym przykładem architektury gotyku. Uwagę zwiedzających zwracają m.in. dwa bogato zdobione ostrołukowe portale (szczególnie ten w kruchcie) i typowe dla tego stylu duże, wysokie okna, zakończone również ostrołukowo, z tzw. maswerkami, czyli rodzajem „kamiennej koronki”. W środku, wśród bogatego wyposażenia , poszukajmy przede wszystkim średniowiecznej, drewnianej figury Matki Boskiej z Dzieciątkiem i obejrzyjmy barokowy ołtarz autorstwa znanego rzeźbiarza Michała Klahra Młodszego.
Przy niewielkim, podłużnym ryneczku znajduje się trzeci kościół, który jednak nie jest tak interesujący jak dwa poprzednie. Kończąc wędrówkę po Świerzawie, można jeszcze przejść przez stary, kamienny most drogowy na Kaczawie, który wzniesiono w XVIII wieku. Znajdziemy go między ulicami Kościuszki a Zieloną.

Ze Świerzawy żółty szlak prowadzi do Lubiechowej – tam też najcenniejszym zabytkiem jest wczesnogotycki kościół otoczony murem obronnym bardzo ciekawymi średniowiecznymi freskami, przedstawiającymi m.in. walkę św. Jerzego ze smokiem. Inne obiekty, które warto obejrzeć to renesansowy dwór (przebudowany później na malowniczy spichlerz) oraz pałac.