Prawnik wyjaśnia: Zaspokajanie potrzeb rodziny

Powszechnie wiadomo, że w przypadku orzeczenia przez sąd rozwodu można żądać zasądzenia alimentów na rzecz dzieci, a w niektórych przypadkach także na rzecz rozwiedzionego małżonka. Co jednak w sytuacji, gdy małżonkowie nie mają w planach rozwodu, a jeden z małżonków nie przyczynia się do zaspokajania potrzeb pozostałych członków rodziny? Takie sytuacje reguluje art. 27 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, który stanowi, że oboje małżonkowie obowiązani są, każdy według swych sił oraz swych możliwości zarobkowych i majątkowych, przyczyniać się do zaspokajania potrzeb rodziny, którą przez swój związek założyli.

STRONA INTERNETOWA ADWOKATA KAMILA GROSSA

Zadośćuczynienie temu obowiązkowi może polegać także, w całości lub w części, na osobistych staraniach o wychowanie dzieci i na pracy we wspólnym gospodarstwie domowym. Powyższe oznacza, że jeżeli na przykład matka dzieci nie pracuje zawodowo, ponieważ jej rola w rodzinie polega na osobistych staraniach o wychowanie dzieci, to ojciec który pracuje ma obowiązek przyczyniać się do zaspokajania materialnego potrzeb rodziny poprzez przekazywanie pieniędzy na jej utrzymanie. Jak wskazał Wojewódzki Sąd Administracyjny w Bydgoszczy w wyroku z dnia 2 marca 2016 r., II SA/Bd 1151/15 „już z samego charakteru świadczeń alimentacyjnych, w tym świadczeń z art. 27 k.r.o. wynika, że ich celem jest dostarczenie uprawnionemu środków do zaspokojenia jego bieżących potrzeb”. Obowiązku zaspokajania potrzeb rodziny nie uchyla nawet zdolność drugiego małżonka do samodzielnego utrzymania się z pracy zarobkowej lub prowadzonej działalności gospodarczej.

Obowiązek ten dotyczy nie tylko małżonków pozostających w formalnym związku małżeńskim, ale także osób związanych realnym węzłem pożycia małżeńskiego. Związek nieformalny oparty na pożyciu małżeńskim to związek obejmujący wspólne zamieszkiwanie i prowadzenie wspólnego gospodarstwa domowego, wspólne pożycie. W takim związku także występuje obowiązek współdziałania dla dobra rodziny. Związek taki ustaje dopiero w przypadku rozkładu pożycia, czyli zerwania wszystkich łączących osoby tworzące ten związek więzi. Wróćmy jednak do sytuacji małżonków związanych formalnym aktem małżeństwa.

Małżonek pozostający w takim związku może dochodzić na drodze sądowej zaspokajania przez drugiego małżonka potrzeb na podstawie art. 27 k.r.o. zarówno wtedy, gdy rodzinę tworzą małżonkowie i dzieci będące na ich utrzymaniu, jak i wtedy, gdy w rodzinie takich dzieci nie ma. Przez rodzinę rozumie się małżonków, ich wspólne dzieci małoletnie oraz niesamodzielne dzieci pełnoletnie, pasierbów przebywających stale we wspólnocie domowej oraz dzieci przysposobione przez jedno z małżonków w razie uzgodnionego przez małżonków wprowadzenia ich do wspólnoty domowej. Na potrzeby rodziny jako wspólnoty mieszkającej razem i wspólnie gospodarującej składają się potrzeby wspólne wszystkich jej członków, jak na przykład koszty utrzymania mieszkania, koszty dostawy mediów (wody, prądu, gazu), ogrzewania, a także potrzeby indywidualne poszczególnych osób wchodzących w jej skład takie jak żywność, odzież, koszty kształcenia, leczenia, rozrywek. Koszty niezbędne do zaspokojenia tak rozumianych potrzeb rodziny mogą zatem składać się z kosztów prowadzenia wspólnego gospodarstwa, utrzymania i wychowania dzieci oraz zaspokajania osobistych potrzeb małżonków, na przykład wydatków związanych z rozwojem zawodowym małżonka.

Zakres obowiązku, o którym mowa w art. 27 k.r.o. zawsze zależy od wyznaczonych poziomem życia rodziny potrzeb usprawiedliwionych, nie zaś od wszelkich potrzeb, jakie członkowie rodziny odczuwają. Należy wskazać, że małżonek, który posiada znaczny majątek, lecz nieprzynoszący dochodu nie możne domagać się od współmałżonka, żeby ten zaspokajał jego potrzeby. Powinien on najpierw uszczuplić stan posiadanego majątku celem zaspokojenia potrzeb rodziny, jeżeli sytuacja tego wymaga. Zakres obowiązku przyczyniania się do zaspokojenia potrzeb rodziny wyznaczają również możliwości zarobkowe i majątkowe obojga małżonków. Dopóki istnieje związek małżeński, dopóty oboje małżonkowie mają prawo, niezależnie od obowiązującego ich ustroju majątkowego, do równej stopy życiowej. Zasada ta oznacza, że małżonkowie powinni żyć na porównywalnym poziomie. Sąd orzekając o wysokości kwoty świadczenia mającego na celu zaspokajanie potrzeb rodziny powinien brać pod uwagę poziom życia małżonków z okresu, kiedy pożycie małżeńskie przebiegało zgodnie, przy czym nie bez znaczenia może być również fakt, jak długo trwało małżeństwo lub sama separacja faktyczna oraz wiek, stan fizyczny i psychiczny małżonków. W przypadku separacji faktycznej małżonków obowiązek przyczyniania się do zaspokajania potrzeb rodziny przekształca się w zwykły obowiązek alimentacyjny między małżonkami lub w stosunku do dzieci Jeżeli małżonkowie pozostają w faktycznej separacji, ustała między nimi wszelka więź, a małżonkowie są bezdzietni bądź ich dzieci są już samodzielne i nie pozostają z nimi we wspólnym gospodarstwie domowym, obowiązek małżonka przyczyniania się do zaspokojenia potrzeb rodziny nie wygasa, lecz przybiera postać obowiązku alimentowania drugiego małżonka w rozmiarze wynikającym z zasady równej stopy życiowej małżonków.

Ocena zasadności takiego żądania alimentów przez małżonka na rzecz drugiego małżonka powinna być dokonywana z uwzględnieniem odpowiedzialności małżonka za spowodowanie separacji. W sytuacji separacji faktycznej jednak małżonek domagający się zabezpieczenia swoich potrzeb od drugiej strony powinien w pierwszej kolejności w pełni wykorzystać wszystkie możliwości w celu uzyskania dochodów niezbędnych do ich zaspokojenia. Żądać alimentów może zaś tylko wówczas, gdy pomimo pełnego ich wykorzystania, w dalszym ciągu nie może zaspokoić swoich usprawiedliwionych potrzeb na poziomie wynikającym z zasady równej stopy życiowej małżonków.

Obowiązek zaspokajania potrzeb rodziny wygasa z chwilą uprawomocnienia się wyroku orzekającego rozwód. Celem zasądzenia przez sąd obowiązku zaspokajania potrzeb rodziny przez jednego z małżonków należy złożyć pozew do sądu rejonowego wydziału rodzinnego i nieletnich. W pozwie należy wskazać żądaną miesięczną kwotę. Wartość przedmiotu sporu, którą również wskazujemy w pozwie powinien stanowić iloczyn żądanej miesięcznej kwoty oraz liczby „dwanaście”, która odpowiada dwunastu miesiącom. Jeżeli więc żądamy zasądzenia na przykład kwoty pięciuset złotych miesięcznie, jako wartość przedmiotu sporu wskazujemy kwotę sześć tysięcy złotych. Określając wartość świadczenia powinniśmy mieć świadomość, że sąd nie może orzekać ponad nasze żądanie, nawet wtedy, gdy okoliczności wskazują, że pozwany powinien i jest w stanie ponosić świadczenie w wyższej wysokości, niż tego żądamy. W pozwie wskazujemy imiona i nazwiska stron oraz ich adresy zamieszkania, a także numer PESEL powoda.

Żądanie w pozwie powinniśmy rzetelnie uzasadnić. Wskazujemy więc jakie są usprawiedliwione potrzeby rodziny, a także jakie są możliwości zarobkowe małżonka, który nie przyczynia się do zaspokojenia potrzeb rodziny. W pozwie powinniśmy oświadczyć, czy strony podjęły próbę mediacji lub innego pozasądowego sposobu rozwiązania sporu, a w przypadku gdy takich prób nie podjęto, wyjaśnienie przyczyn ich niepodjęcia. W pozwie możemy żądać także wezwania na rozprawę wskazanych przez nas świadków i biegłych, polecenia przez sąd pozwanemu dostarczenia na rozprawę dokumentu będącego w jego posiadaniu, a potrzebnego do przeprowadzenia dowodu, przeprowadzenia rozprawy także pod naszą nieobecność, zabezpieczenia powództwa, dostarczenia na rozprawę dowodów znajdujących się w sądach, urzędach lub u osób trzecich.

Do pozwu należy dołączyć jego odpis dla pozwanego wraz z wszystkimi załącznikami. Pozew musi być złożony do właściwego sądu. Powództwo o zasądzenie obowiązku zaspokajania potrzeb rodziny wytacza się przed sądem właściwym ze względu na miejsce zamieszkania osoby uprawnionej. Jeżeli więc powód mieszka na przykład w Głogowie, sądem właściwym będzie Sąd Rejonowy w Głogowie Wydział III Rodzinny i Nieletnich. Powództwo to jest zwolnione od opłat sądowych.

STRONA INTERNETOWA ADWOKATA KAMILA GROSSA

Źródło:
- ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy,
- Wierciński Jacek (red.), Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz.